Problemy z realizacją nadzoru pedagogicznego w przedszkolu (artykuł otwarty)

Jednym z najważniejszych zadań dyrektora przedszkola jest przygotowanie i realizacja planu nadzoru pedagogicznego. Od sposobu wykonania tej pracy może w znacznym stopniu zależeć jakość pracy przedszkola. Zgodnie z § 22 ust. 1 rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z 25 sierpnia 2017 r. w sprawie nadzoru pedagogicznego w ramach nadzoru dyrektor szkoły we współpracy z innymi nauczycielami zajmującymi stanowiska kierownicze:

W celu realizacji tych zadań dyrektor szkoły lub placówki we współpracy z nauczycielami zajmującymi stanowiska kierownicze w szczególności:

• analizuje dokumentację przebiegu nauczania;
• obserwuje prowadzone przez nauczycieli zajęcia dydaktyczne, wychowawcze i opiekuńcze oraz inne zajęcia i czynności wynikające z działalności statutowej szkoły lub placówki.

O tym, co zawiera plan nadzoru pedagogicznego dyrektora szkoły stanowi § 23 ust. 3 ww. rozporządzenia. I tak plan nadzoru pedagogicznego zawiera w szczególności:

• tematykę i terminy przeprowadzania kontroli przestrzegania przez nauczycieli przepisów prawa dotyczących działalności dydaktycznej, wychowawczej i opiekuńczej oraz innej działalności statutowej szkoły lub placówki;
• zakres wspomagania nauczycieli w realizacji ich zadań, o którym mowa w § 22 ust. 1 pkt 3;
• plan obserwacji, o której mowa w § 22 ust. 3 pkt 2.

Pierwszy plan nadzoru dyrektora przedszkola – newralgiczne obszary w pracy każdego przedszkola to bezpieczeństwo dzieci, współpraca z rodzicami oraz realizacja podstawy programowej. Na początek można wziąć te obszary pod uwagę w wewnętrznym nadzorze. Sugeruję rozsądny plan nadzoru pedagogicznego dyrektora, tj. lepiej zrobić mniej, ale dobrze niż dużo, ale pobieżnie. Każdy dyrektor ma dużą autonomię w określaniu planu nadzoru i realizacji. To jego plan i jego nadzór. Warto postawić na szkolenie w zakresie metodologii badań naukowych, aby badania prowadzić świadomie, trafnie dobierać metody badawcze, rzetelnie oceniać wyniki – aby nie marnować wysiłku nauczycieli w przypadkowe działania, za to przynieść konkretną wiedzę na temat funkcjonowania przedszkola.

Plan nadzoru pedagogicznego dyrektora przedszkola jest opracowywany z uwzględnieniem wniosków z nadzoru pedagogicznego sprawowanego w szkole lub placówce w poprzednim roku szkolnym oraz podstawowych kierunków realizacji polityki oświatowej państwa. Trzeba przy tym zaznaczyć, że na mocy przepisu § 35 rozporządzenia dyrektorzy niepublicznych przedszkoli, szkół i placówek są zwolnieni z obowiązku prowadzenia wewnętrznego nadzoru pedagogicznego, a więc także z jego planowania. Często zdarza się jednak, że do sprawowania wewnętrznego nadzoru dyrektorzy przedszkoli niepublicznych są zobligowani przez zapisy statutu nadanego przez osobę prowadzącą (art. 172 ust. 1 UPO).

Podstawę prawną do takiego działania daje przepis § 23 ust. 4 przywołanego rozporządzenia. Zgodnie z treścią, w przypadku dokonania zmian w planie nadzoru dyrektor szkoły (również przedszkola) lub placówki niezwłocznie informuje radę pedagogiczną, a w przypadku szkoły lub placówki, w której nie tworzy się rady pedagogicznej – nauczycieli i osoby niebędące nauczycielami, które realizują zadania statutowe szkoły lub placówki, o wprowadzonych zmianach. Po przepis ten należy sięgać zawsze wtedy, kiedy niezbędna jest korekta przyjętego planu nadzoru. Należy kierować się zasadą, że kluczem do sprawnego nadzoru jest wysoka jakość działań, a nie ich liczba.

Jedną z przeszkód w realizacji planu nadzoru jest absencja dyrektora przedszkola, nauczycieli, a także dzieci. Ostatni rok był pod tym względem szczególny. Jest rzeczą niezaprzeczalną, że długotrwała nieobecność dyrektora spowodowana chorobą, kwarantanną lub też rekonwalescencją z oczywistych względów zaburza rytmiczność działań wynikających z planu nadzoru pedagogicznego. Podobnie absencja wielu nauczycieli oraz dzieci nie sprzyjają zaplanowanym działaniom. W takiej sytuacji niezbędne jest przesunięcie niektórych działań (np. obserwacji i kontroli) na inny termin. Jak już wiemy, jest to możliwe na mocy § 23 ust. 4 rozporządzenia. Można również zmniejszyć liczbę zaplanowanych działań. Jest oczywiście możliwe, że zastępujący dyrektora wicedyrektor będzie mógł kontynuować rozpoczęta działania. Musi być jednak do tego odpowiednio przygotowany.

Istotnym problemem może okazać się jakże pospolity brak czasu, który był konsekwencją konieczności podjęcia przez dyrektora przedszkola czynności związanych ze stanem epidemii. Przejście przedszkoli w tryb pracy zdalnej, a następnie powrót do trybu stacjonarnego było niewątpliwie absorbujące i wymagało poświęcenia niemało czasu. Uwaga dyrektora i nauczycieli koncentrowała się na prawidłowej organizacji zajęć dydaktycznych, wychowawczych i opiekuńczych w zmieniających się warunkach pracy. Wszystko to musiało odbywać się również przy zachowaniu reżimu sanitarnego. W takiej sytuacji warto również rozważyć korektę planu nadzoru.

Konsekwencją wynikającą ze stanu epidemii była konieczność wprowadzenia korekt do planu nadzoru ze względu na zdalny tryb pracy przedszkola. Niestosowana nigdy dotychczas na taką skalę nauka i praca zdalna wymagała bowiem zmian w planie nadzoru dyrektora przedszkola. Stosowana powszechnie w tym czasie w pracy z dziećmi technologia informacyjno-komunikacyjna musiała znaleźć swoje odbicie w planie nadzoru pedagogicznego. Prowadzone w ramach wewnętrznego nadzoru działania również musiały z konieczności przejść w tryb zdalny. Wymagało to od dyrektorów i nauczycieli coraz lepszej wiedzy na temat metod pracy zdalnej. Istotną rolę w dochodzeniu do wysokiej jakości pracy w warunkach epidemii powinno odegrać doskonalenie zawodowe nauczycieli w tej dziedzinie. Więc co? Korekta planu!

Immanentną cechą pracy zdalnej są również ograniczone możliwości obserwacji zajęć prowadzonych przez nauczycieli. Takie zajęcia również mogły być obserwowane tylko w ten sam sposób. Zapewne wymagało to również zmiany w określeniu celów obserwacji, ich czasu i sposobu.

W niektórych przypadkach kłopoty w realizacji planu nadzoru mogły wynikać z nieterminowości pracy osób zaangażowanych w wykonanie niektórych działań. Dobrze możemy to zilustrować np. na przykładzie powołanych w wielu przedszkolach zespołów ds. ewaluacji wewnętrznej. Rozwiązanie ze wszech miar rozsądne i pożądane. Niesie ze sobą wiele korzyści dla osób w nim uczestniczących i ma pozytywny wpływ na funkcjonowanie przedszkola. W planie nadzoru na każdy rok szkolny zamieszcza się m.in. przedmiot ewaluacji wewnętrznej oraz termin jej przeprowadzenia. Z powodu różnych czynników terminy mogą być jednak niezachowane. Co może mieć wpływ na brak założonych terminów. Oczywiście absencja członków zespołu płynąca z różnych przyczyn. Dyrektor może wtedy ratować się zastępstwem i skierować do pracy innego nauczyciela. Nie zawsze jednak będzie w tej materii równie sprawny jak jego poprzednik. Ponieważ respondentami w badaniu ewaluacyjnym mogą być również rodzice i dzieci, to istotna jest również ich obecność i dostępność. Może również wystąpić słaby odzew respondentów na kierowane do nich pytania zawarte w narzędziach ewaluacyjnych. W sytuacji kolejnych ograniczeń związanych z II i III falą zachorowań warunek ten nie zawsze może być zachowany. Również sam zespół ds. ewaluacji może mieć ograniczone możliwości pracy zespołowej w warunkach realnych. W takiej sytuacji warto zastanowić się np. nad ograniczeniem przedmiotu ewaluacji.

Z powyższymi zagadnieniami koresponduje ewentualna słaba znajomość celów nadzoru pedagogicznego wśród nauczycieli i respondentów. Warto więc zawczasu zadbać o przekazanie im ważnych informacji na temat celów i zadań stojących przed dyrektorem przedszkola w ramach prowadzonego nadzoru pedagogicznego. Należy założyć, że większa znajomość zagadnień związanych z nadzorem pedagogicznym, jego znaczeniem dla jakości funkcjonowania przedszkola, eliminowania słabych punktów przynosi korzyści zarówno dzieciom, ich rodzicom oraz nauczycielom. Dobrym rozwiązaniem, które może przyczynić się do osiągnięcia tego celu, są szkolenia. Mogą być przeznaczone nie tylko dla nauczycieli. Odpowiednio zaplanowane i przeprowadzone mogą zainteresować również rodziców. Osiągnięte w ten sposób zrozumienie dla podejmowanych przez dyrektora działań powinno wpłynąć na zmniejszenie pasywnej postawy rodziców i nauczycieli.

Jednym z najczęściej występujących negatywnych zjawisk utrudniających sprawną i efektywną realizację planu nadzoru pedagogicznego przez dyrektora przedszkola jest jego nieadekwatność do potrzeb placówki. Z treści rozporządzenia w sprawie nadzoru pedagogicznego wynika, że plan musi mieć ścisły związek z panującą w przedszkolu sytuacją i problemami, z którymi przyszło mu się zmierzyć. Plan nadzoru pedagogicznego dyrektora przedszkola musi również uwzględniać wnioski z nadzoru pedagogicznego sprawowanego w szkole lub placówce w poprzednim roku szkolnym oraz podstawowe kierunki realizacji polityki oświatowej państwa. Dyrektor przedszkola powinien więc dogłębnie przemyśleć działania ujęte w przedstawionym radzie pedagogicznej w terminie do 15 września planie nadzoru. Nie jest błędem odbycie z gronem pedagogicznym dyskusji na tematy, które dla całej społeczności przedszkolnej są ważne. Pamiętać jednak należy, że dyrektor na mocy § 23 ust. 1 rozporządzenia jedynie przedstawia na zebraniu rady pedagogicznej opracowany przez siebie plan nadzoru. Jeżeli ujęte w planie zagadnienia nie będą dla nauczycieli i rodziców ważne, to można spodziewać się, że nie włączą się w realizację zaplanowanych działań w sposób aktywny.

Na koniec wreszcie istotny wpływ na terminową realizację planu nadzoru pedagogicznego przedszkola mogą mieć inne nieprzewidziane zdarzenia.